ΡΕΘΥΜΝΟ: ΤΟ ΚΑΜΑΡΙ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ

Ανατολίτικα απομεινάρια και αρχιτεκτονικοί θησαυροί ενετικού αναγεννησιακού ρυθμού συνθέτουν ένα μαγευτικό σκηνικό στην πιο όμορφη πόλη της Κρήτης, που συνδυάζει βουνό και θάλασσα. Δεν είναι τυχαίο ότι η φήμη της πιο καλοδιατηρημένης αναγεννησιακής πόλης στην Ελλάδα ακολουθεί το Ρέθυμνο μέχρι και σήμερα. 

Υπέροχα βενετσιάνικα μνημεία, μοναστήρια, μεσαιωνικά μέγαρα Βενετών και Κρητών αρχόντων, αλλά και υποδειγματικά κτίρια τούρκικης αρχιτεκτονικής αποτελούν τρανή απόδειξη του γνήσιου χαρακτήρα της πόλης. Ένα ζωντανό μουσείο Ιστορίας και Πολιτισμού, που όμως βρίσκει τον τρόπο να συμβαδίζει με το παρόν, αν αναλογιστεί κανείς ότι εδώ και χρόνια το Ρέθυμνο θεωρείται μία από τις πιο δημοφιλείς φοιτητουπόλεις.

Το Ρέθυμνο εμφανίζει μεγάλη τουριστική κίνηση κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, ενώ οι 2.500 και πλέον ενεργοί φοιτητές καθιστούν την πόλη ιδιαίτερα ζωντανή κατά την υπόλοιπη περίοδο του χρόνου. Ο πληθυσμός της πόλης ανέρχεται στους 32.694 κατοίκους (απογραφή 2001).

Η πρωτεύουσα του τρίτου μεγαλύτερου νομού της Κρήτης μετά το Ηράκλειο και τα Χανιά χωρίζεται στην παλιά και νέα πόλη και εκτείνεται στο κέντρο της βόρειας παραλίας του νησιού πίσω από το κάστρο και το ομώνυμο ύψωμα της Φορτέτζας. Το βενετσιάνικο φρούριο, γνωστό και ως το στολίδι του Ρεθύμνου, προσελκύει κάθε χρόνο πλήθος τουριστών, καθώς στο εσωτερικό του αποκαλύπτεται μία ολόκληρη πόλη από την ενετική κυριαρχία.

Λίγο πιο μακριά από τη Φορτέτζα επιβάλλεται μια βόλτα στο ενετικό λιμάνι του Ρεθύμνου με τον χαρακτηριστικό φάρο, τις ψαρόβαρκες και τα καφέ που γεμίζουν από μικρούς και μεγάλους. 

Σειρά έχει η κεντρική πλατεία Πλαστήρα, το γνωστό σημείο συνάντησης των νέων, εκεί που χτυπά ο ρυθμός της σύγχρονης διασκέδασης.

Η παλιά πόλη στο Ρέθυμνο είναι από τις πιο καλοδιατηρημένες αναγεννησιακές πόλεις. Βρίσκεται στην καρδιά του σημερινού Ρεθύμνου και συνδυάζει την ανατολίτικη όψη της Τουρκοκρατίας με την Ενετική αρχιτεκτονική αναγεννησιακού χαρακτήρα.

Μετά την κατάκτηση της Κρήτης από τους Βενετούς (1204), η οικοδόμηση της πόλης του Ρεθύμνου γίνεται με βάση την ενετική αρχιτεκτονική. Αρχικά χρησιμοποιήθηκαν Βενετοί τεχνίτες, μεταγενέστερα τη θέση τους πήραν Κρητικοί "μουράροι", δηλαδή πρωτομάστορες εκπαιδευμένοι από τους Βενετούς.

Οι κατοικίες του Ρεθύμνου ρυμοτομικά έχουν οργανωθεί σε άμεση σχέση με τη θάλασσα καθώς η κύρια ενετική οδός Ruga Maistra (η σημερινή παραλιακή λεωφόρος Ελευθερίου Βενιζέλου στο Ρέθυμνο) ήταν παράλληλη προς αυτή, σε αντίθεση με το Ηράκλειο και τα Χανιά που η πόλη είναι κλειστή προς τη θάλασσα για αμυντικούς λόγους και ο κεντρικός δρόμος είναι κάθετος προς αυτή.

Τα ιδιωτικά μέγαρα στην παλιά πόλη του Ρεθύμνου, για οικονομικούς κυρίως λόγους δεν είναι αντίστοιχα της μητρόπολης. Επιπλέον, η έντονη κρητική παράδοση στην αρχιτεκτονική δεν μπόρεσε να ξεπεραστεί, ενώ οι αναγεννησιακές επιδράσεις είναι εμφανείς, κυρίως στις προσόψεις οικοδομών. Τέλος, σε αντίθεση με το Ηράκλειο και τα Χανιά, στο Ρέθυμνο επικρατεί ο ελληνικός χαρακτήρας, καθώς οι περισσότεροι ευγενείς ήταν Έλληνες, οι λεγόμενοι "Αρχοντορωμαίοι".

Με την καταστροφή του 1571 από τον Ουλούτζ Αλή καταστράφηκαν πολλά μνημεία με στοιχεία γοτθικής αρχιτεκτονικής ενώ το Ρέθυμνο χτίζεται ξανά σχεδόν εξ ολοκλήρου το τρίτο τέταρτο του 16ου.

Διάσπαρτες στα στενά της παλιάς πόλης διατηρούνται πολλές κατοικίες, εξαιρετικά δείγματα τούρκικης αρχιτεκτονικής. Τυπικό χαρακτηριστικό της είναι η ευρεία χρήση ξύλου. Ο τρόπος δόμησης στα χρόνια της τούρκικης κατάκτησης (1646 - 1898) αλλάζει και η καλοπελεκημένη πέτρα των ενετών δίνει τη θέση της στον ξύλινο σκελετό γεμισμένο με πέτρες, μικρού μεγέθους χωρίς καμία επεξεργασία, και λάσπη (μπαγδατί). Ο τοίχος κατόπιν επιχρίεται με πλούσιο σοβά. Ο πάνω όροφος σχεδόν πάντα προεξέχει (σαχνισί) και ντύνεται με ξύλο, συχνά με το λεγόμενο καφασωτό, δηλαδή πλέγμα ξύλου. Στο Ρέθυμνο οι Τούρκοι χρησιμοποίησαν κατά κόρον τα ήδη υπάρχοντα ενετικά δημόσια και ιδιωτικά κτίσματα, τα οποία και διαμόρφωσαν ανάλογα με τις ανάγκες που υπέβαλε η χρήση που ήθελαν να τους δώσουν.

Σήμερα η παλιά πόλη του Ρεθύμνου αποτελεί ζωντανό μουσείο μνημείων των τελευταίων αιώνων. Παρά τις καταστροφές που υπέστη στο Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, πολλά ενετικά και τούρκικα μνημεία διατηρήθηκαν καθώς η πόλη δεν έχει πληγεί από σεισμούς.

Η ενετική Λότζια, η κρήνη Ριμόντι, το Νερατζέ Τζαμί, η Μεγάλη Πόρτα και το Τζαμί του Καρά Μουσά Πασά συμπληρώνουν το χάρτη των αξιοθέατων της παλιάς πόλης, ενώ σε ένα από τα γραφικότερα στενά δεσπόζει η όμορφη εκκλησία γνωστή και ως η «Κυρία των Αγγέλων».

Ωστόσο, οι ομορφιές συνεχίζονται και εκτός πόλης. Με τις επιβλητικές πλαγιές των εξακοσίων μέτρων στο νότιο Ρέθυμνο, το περίφημο Κουρταλιώτικο Φαράγγι αποτελεί ένα επιβλητικό τοπίο άγριας ομορφιάς και περιβαλλοντικής αξίας. Μέσα από το φαράγγι περνά ο Μέγας Ποταμός, που εκβάλλει στην περίφημη λίμνη Πρέβελη με το ομώνυμο μοναστήρι ή αλλιώς παραλία του Φοίνικα. Η δεύτερη λίμνη που συγκεντρώνει και αυτή πολλούς επισκέπτες είναι η πανέμορφη λίμνη Κουρνά, με τις καταπράσινες όχθες και τη λευκή άμμο.

Καλοκαιρινή απόδραση ωστόσο δεν νοείται χωρίς μπάνιο. Στο Ρέθυμνο μπορεί κανείς να απολαύσει τη βουτιά του ακόμα και στη μεγάλη παραλία της πόλης, που είναι οργανωμένη, άρα και πολυσύχναστη. Επιλογές όμως για απολαυστικό μπάνιο υπάρχουν και εκτός των αστικών τειχών. 

Για εκείνους που θέλουν την απόλυτη απομόνωση ενδείκνυνται το Δαμνόνι, το Αμμούδι, η Αγία Γαλήνη και η Τριόπετρα, ενώ για θαλάσσια σπορ το ιδανικό μέρος είναι ο Πλακιάς. Στη νότια πλευρά, επίσης, ξεχωρίζει η αμμουδερή παραλία του Αγίου Παύλου με τους αμμόλοφους.

ΙΣΤΟΡΙΑ

Η σημερινή πόλη είναι κτισμένη στην ίδια θέση με την αρχαία Ρίθυμνα ή Ρήθυμνα ή Ριθυμνία. Μαρτυρίες για την ύπαρξη της πόλης αρχίζουν από τον 5ο-4ο αι. π.Χ. και είναι κυρίως τα αργυρά και χάλκινα νομίσματα, τα οποία έφεραν από τη μια όψη την κεφαλή του Απόλλωνα ή της Αθηνάς και από την άλλη τρίαινα ή δύο δελφίνια ή αίγα. Άλλες αξιόλογες μαρτυρίες δεν υπάρχουν μέχρι το 1204, οπότε οι Ενετοί αγοράζουν από τους Φράγκου κατακτητές του Βυζαντίου ολόκληρη την Κρήτη έναντι 10.000 αργυρών μάρκων. Οι Ενετοί εκδιώκουν τους Γενουάτες του Ενρίκο Πεσκατόρε και εγκαθίστανται στο νησί, το οποίο, όμως, παραμελούν, δίνοντας μεγαλύτερη σημασία στις κτήσεις τους της ηπειρωτικής Ελλάδας και των Επτανήσων. 

Το 1538 ο Χαΐρ αντ Ντιν (Khair ad Din), ναύαρχος του Οθωμανικού στόλου και κουρσάρος των ακτών της Αλγερίας (Μπαρμπαριάς), γνωστότερος ως Μπαρμπαρόσα (Κοκκινογένης), επιτίθεται στο νησί. Οι Ενετοί αποφασίζουν να οχυρώσουν κάπως την κτήση τους. Κτίζουν γύρω από την πόλη τείχος μήκους 1400 μ. (σήμερα ολοσχερώς κατεστραμμένο), αφήνοντας όμως την από θαλάσσης πλευρά εκτεθειμένη. Ο πειρατής Ολουτζ Αλή (1562) κατακτά έτσι εύκολα την πόλη και οι Ενετοί διαπιστώνοντας το σφάλμα τους, αφού τον εκδιώκουν, κτίζουν ένα φρούριο, την περίφημη Φορτέτζα, σήμερα διασωζόμενο και σήμα κατατεθέν της πόλης.

Ο 16ος αιώνας βρίσκει την πόλη σε μεγάλη πνευματική ανάπτυξη. Πολλοί Ρεθυμνιώτες καλλιτέχνες και λόγιοι εργάζονται όχι μόνο στην Κρήτη αλλά και στην Βενετία. Σημαντικές προσωπικότητες είναι ο Μάρκος Μουσούρος (1470–1517), ο Εμμανουήλ Τζάνες Μπουνιαλής και ο αδελφός του Μαρίνος Τζάνες Μπουνιαλής, δημιουργός του έπους "Κρητικός Πόλεμος", ο Νικόλαος Βλαστός, ο Ζαχαρίας Καλλέργης (συνέταξε και τύπωσε ο ίδιος "Μέγα Ετυμολογικόν Λεξικόν"), ο ζωγράφος Εμμανουήλ Λαμβάρδος, ο Γεώργιος Χορτάτσης (Ερωφίλη, Γύπαρις, Πανώρια) κ. ά.

Η διακοπή της ανάπτυξης αυτής είναι απότομη. Το 1669 η Κρήτη κατακτάται από τους Τούρκους, οι οποίοι οδηγούν την πόλη και την ζωή της σε μαρασμό. Οι κάτοικοί της σταδιακά την εγκαταλείπουν, αλλά οι μικροεξεγέρσεις και οι μικροεπαναστάσεις δε λείπουν. Με την Επανάσταση του 1821 στην ηπειρωτική Ελλάδα η Κρήτη ξεσηκώνεται. Οι Τούρκοι δε δυσκολεύονται να καταπνίξουν την επανάσταση στο νησί, καθώς οι Κρητικοί πολεμούν μόνοι και αβοήθητοι. Χαρακτηριστικό είναι το επεισόδιο του σπηλαίου του Μελιδονίου, στο οποίο είχαν καταφύγει περίπου 370 άτομα (άνδρες και γυναικόπαιδα) που δεν ήθελαν να παραδοθούν: Οι Τούρκοι πέταξαν αναμμένα υλικά στην είσοδο του σπηλαίου, σκοτώνοντας με ασφυξία όσους είχαν κλειστεί σε αυτό (2 - 3 Οκτωβρίου 1823).

Το 1866 ξεσπά νέα επανάσταση. Αυτή τη φορά οι Κρήτες πολεμούν σχετικά αβοήθητοι και η επανάσταση καταπνίγεται. Χαρακτηριστικότερο επεισόδιο αυτής της επανάστασης είναι το ολοκαύτωμα της Μονής Αρκαδίου (8 Νοεμβρίου 1866), ενός μοναστηριού 22 χλμ. ανατολικά του Ρεθύμνου.

Με την ανεξαρτητοποίηση της Κρήτης (1897) η πόλη αρχίζει και πάλι να αναπτύσσεται και κατασκευάζονται σε αυτήν έργα υποδομής (δρόμοι, γέφυρες, διδακτήρια). Η ανάπτυξη συνεχίζεται, όχι όμως με σημαντικό ρυθμό, για να διακοπεί με τη Μάχη της Κρήτης στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, κατά την οποία η πόλη υφίσταται αρκετές καταστροφές. Διασώθηκε, παρ' όλα αυτά, σημαντικό μέρος της (ενετικής) παλιάς πόλης, η οποία είναι μέχρι σήμερα μια από τις καλύτερα διασωζόμενες ενετικές πόλεις στην Ελλάδα.

ΚΛΙΜΑ

Ο νομός Ρεθύμνου ως τμήμα της Κρήτης ανήκει στη Μεσογειακή κλιματολογική ζώνη το κλίμα της οποίας χαρακτηρίζεται ως εύκρατο. Ο χειμώνας είναι ήπιος και υγρός με αρκετές βροχοπτώσεις και χιόνια στα Ορεινά. Η χιονόπτωση είναι σπάνια στις πεδινές εκτάσεις, αλλά αρκετά συχνή στις ορεινές. Γενικά η ατμόσφαιρα μπορεί να παρουσιαστεί ως αρκετά υγρή, ανάλογα με την εγγύτητα στη θάλασσα. Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, η μέση θερμοκρασία κυμαίνεται μεταξύ 25-30 βαθμών (Κελσίου). Στα νότια του Νομού Ρεθύμνου, η θερμοκρασία είναι υψηλότερη και με περισσότερες ηλιόλουστες ημέρες κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού.